قرآن، کتابی جامع و کامل است. همین ویژگی قرآن است که چیزی از جزئیات زندگی آدمی را فرو نگذاشته است. در حقیقت، قرآن و اسلام، سبک زندگی سالم و درست را به مردم ارائه می دهند.
سبک زندگی در اسلام بر بنياد اهداف متعالی آفرینش هستی و انسان تعریف و تبیین شده و لذا براساس محورهائی چون فطرت بشری، عدالت و عقلانیت و مانند آن سامان یافته است و در کلیات دستخوش تغییر و تحول نمی شود؛ زیرا این امور، جزو امور ثابتی است که زمان و مکان در آن تاثیری ندارد و تنها اموری تغییر می یابد که در دام مقتضیات زمان و مکان قرار می گیرند.
اسلام باتوجه به فطرت بشر گاه در جزئیات نیز دخالت می کند و این گونه نیست که سبک زندگی را تنها در بخش کلیات و سطوح عالی تبیین کند، بلکه به حوزه های کوچک تر و جزئی تر نیز وارد می شود و حتی در حوزه آداب افزون بر اخلاق دستورهایی را ارائه می دهد. یکی از این موضوعات بسیار ریز و دقیق و لطیف در سبک زندگی، آداب مهمانی است که در آیات قرآنی به اشکال گوناگون به این موضوع پرداخته شده است.
● آداب مهمانی و میزبانی
مهمانی همانند هر کار دیگر، آدابی دارد که اگر بدان عمل شود، به انسان ها در رسیدن به مقصد و قرار گرفتن در مسیر درست خدایی شدن کمک بسیاری می کند؛ زیرا انسان در روابط اجتماعی است که خود را به طور کامل تعریف می کند و اصولا هویت، تنها در سایه شناسایی دیگری معنا می یابد و هویت یابی در سایه آن محقق می شود، شخصیت هر کسی در جامعه شکل کامل پیدا می کند. از این رو حوزه مسایل و مباحث اجتماعی و تعاملات انسانی بیش تر مورد توجه و اهتمام قرآن و اسلام است. برخی از آداب مهمانی و میزبانی به قرار زیر است:(در مقابل هریک از آداب ذکر شده منبع قرآنی آن آمده است)
۱- دعوت: انسان اگر بخواهد ادب مهمانی را رعایت کند، از همان آغاز نباید بی دعوت جایی برود.(احزاب، آیه ۵۳)
۲- استقبال از مهمان: میزبان به استقبال و پیشواز تا سر در خانه بیاید و به گرمی مهمان را به درون خانه دعوت کند. (همان سوره)
۳- بی تعارف و صریح: میزبان اگر آمادگی مهمانی ندارد، باید تعارف را کنار بگذارد و شفاف از عدم امکان و یا عدم آمادگی خود برای پذیرائی به مهمان بگوید. (نور، آیه۲۸)
۴- عدم ناراحتی: وقتی بی دعوت قبلی به مهمانی رفتید، اگر میزبانی آمادگی مهمانی نداشت و شما را برگردانید، ناراحت نشوید و پوزشش را بپذیرید و برگردید. (همان آیه)
۵- انتظار: وقتی بی دعوت قبلی جایی رفتید، در منزل منتظر بمانید تا میزبان برسد و در را بر روی شما بگشاید. (حجرات، آیه۵) بنابراین زیاد در نزنید و این پا و آن پا نکنید که چرا دیر کرده و در را باز نکرده است، شاید میزبان آماده نیست و می خواهد خانه یا خود را برای ورود شما آماده کند و یا با خانواده اش مشورت کند و نظرشان را در ارتباط با مهمانی ناخوانده شما جویا شود.
۶-بدون اجازه وارد نشدن: تا زمانی که میزبان به استقبال شما به در منزل نیامده، شما وارد خانه نشوید حتی اگر از قبل دعوت شده باشید. (احزاب، آیه۵۳ و حجرات، آیه۵)
۷-پیشتازی در سلام و تحیت: هرگاه میزبان شما را به درون خانه فراخواند هنگام ورود سلام کنید. (نور، آیه۶۱)
۸- پاسخ گویی به تحیت و سلام: اگر وارد خانه شدید هر که در خانه بر شما سلام کرد، شما به سلام ایشان به گرمی و به سلامی بهتر پاسخ گوئید و خوشرویی خود را با سلام بهتر نشان دهید. (النساء، آیه۸۶)
۹- نشستن: میزبان هر جا گفت بنشینید همان جا بنشینید (مجادله، آیه۱۱) و تعارف را کنار بگذارید، زیرا ممکن است میزبان معذوراتی داشته باشد که می خواهد شما آن جایی که مشخص کرده بنشینید و بی اذن و اجازه جا به جا نشوید مگر این که بسیار خودمانی باشید و با خصوصیات و اخلاق شخص و نیز وضعیت خانه و خانواده آشنایی داشته باشید که در این موارد هم بهتر است ادب مهمانی را به جا آورده و خودسرانه جا به جا نشوید. به قول معروف مهمان باید خود را اسیر صاحب خانه بداند نه این که میزبان اسیر مهمان شود.
۱۰- جا دادن به دیگری: در مهمانی عمومی تر، هر تازه واردی با چشم، دنبال جایی می گردد. در این حالت بهتر است که به این اشخاص تعارف کنید و جا بدهید و نگوئید که میزبان با آوردن این مهمان جا را تنگ کرده است. اگر کسی درخواست جایی کرد به او جا بدهید. (مجادله، آیه۱۱)
۱۱- احترام: به هر کسی که وارد شد احترام بگذاریم و با سلام و تحیت به استقبال کلامی او برویم.(همان آیه)
۱۲- بلند شدن به پای مهمان: به احترام و تکریم تازه واردان بلند شویم. (همان آیه) اگر مهمان تازه وارد مومنی است بیشتر تکریم و احترام کنیم و در بلند شدن و اعمال دیگر پیشتاز باشیم.
۱۳- شتاب در پذیرایی: اگر مهمان وارد شد، در پذیرایی شتاب کنید حتی با یک لیوان آب و شربت. اگر مهمان به دعوت شما وارد شده در تهیه غذا شتاب کنید و به یاری همسرتان بشتابید و به او در تهیه غذا کمک کنید. (ذاریات، آیه۲۶)
۱۴-چشم انتظار غذا نبودن: مهمان وقتی وارد شد، چشم انتظار فوری غذا نباشد و چشم به این ظرف و آن ظرف ندوزد که غذا آماده است یا نه و یا این که غذا چیست. (احزاب، آیه۵۳)
۱۵- یاری به همسر: در تهیه غذا برای مهمان به ویژه مهمانی های ناگهانی به همسرتان کمک کند. (همان آیه)
۱۶- غذای حلال:غذایی که میزبان تهیه می کند باید حلال، پاک و طیب باشد. (بقره، آیه ۱۷۲ و مومنون، آیه ۵۱ و آیات دیگر)
۱۷- بهترین غذا: در پذیرایی از مهمان کوشا باشید و بهترین غذا را تهیه کنید، چنان که حضرت ابراهیم(ع) حتی برای مهمانان سرزده اش گوساله ای چاق و چله را می کشد و به کمک همسرش کباب میکند. (ذاریات/۲۶)
۱۸-سفره انداختن: سفره را پیش مهمان ببرید و بیندازید، نه این که مهمان را از جایی بلند کنید و به جایی دیگر ببرید و بگویید: بفرمایید این جا.(همان آیه)
۱۹- تعارف کردن: میزبان وقتی سفره پهن شد، تعارف کند تا مهمان دست به غذا برد. (ذاریات، آیه ۲۷)
۲۰- اندازه نگه داشتن در خوردن و نوشیدن و دوری از اسراف: در خوردن و نوشیدن اندازه نگه دارید و به مقداری بخورید که مصداق اسراف و زیاده روی نباشد. (اعراف، آیه ۳۱) بسیاری از مردم چون به مهمانی میروند زیاده روی میکنند و این دور از ادب مهمانی است.
۲۱-پرهیز از ریخت و پاش و تبذیر: میزبان در تهیه غذا باید اندازه نگه دارد و آن قدر غذا و خوراکی تهیه نکند که خورده نشده و دور ریخته شود. تفاوت اسراف و تبذیر این است که اسراف یعنی هرگونه زیاده روی در هر کار و فکری حتی امور اعتقادی ، ولی تبذیر این است که شخص نعمتی را استفاده نکند و تباه و ضایع سازد. بذر به معنای پاشیدن است. غذاهایی که زیاد از حد و اندازه تهیه و سپس در سطل زباله ریخته می شود نمونه بارز و آشکار تبذیر است. کسانی که تبذیر می کنند دوستان و یاران شیطان هستند و در مسیر شیطانی گام بر می دارند؛ از این رو خداوند کسانی را که تبذیر می کنند و ریخت و پاش در زندگی دارند دوست نمیدارد.(اسراء، آیه ۲۷)
۲۲- خوردن غذای پاک و پاکیزه: در هنگام خوردن دقت کنید که هر چیزی را نخورید (عبس، آیه ۲۴) بلکه طعامی پاک و پاکیزه بخورید. (مومنون، آیه ۵۱ و بقره، آیه ۱۷۲)
۲۳- شکر و سپاس: پس از خوردن غذا شکر خدا گویید و سپاسگزار میزبان باشید (بقره، آیه ۱۷۲) و غر نزنید که این چه غذایی بوده است.
۲۴- تکریم مهمان: میزبان و نیز همسرش برای تکریم و احترام به مهمانان بر سر سفره و یا سر درب اتاق حاضر شود. (ذاریات، آیه ۲۶، ۲۷ و۲۹)
۲۵- خوشگویی: میزبان و مهمان همان گونه که خوشرویی می کنند خوشگو باشند و پسندیده و زیبا سخن بگویند که شادی آفرین باشد و دلگیر، سخن نگویند.(همان آیات)
۲۶-بخورید و بروید: وقتی غذا خوردید بروید (احزاب، آیه ۵۳) و برای سخن گفتن نمانید که این کار چه بسا موجب اذیت صاحبخانه و میزبان شود و او در رودربایستی قرار گیرد و دچار معذوریت شود.
۲۷- اجازه گرفتن: پس از غذا خوردن و هنگام رفتن از میزبان اجازه خروج بگیرید. (نور، آیه ۶۲) پس اگر میزبان اجازه رفتن داد بروید وگرنه منتظر باشید تا میزبان اذن خروج بدهد. (همان آیه)
۲۸- مراعات میزبان: مهمان همواره باید مراعات حال میزبان را بکند. (همان آیه)
بدین ترتیب آنچه بیان شد تنها گوشه ای از آداب مهمانی و میزبانی در قرآن است که فهرست وار ذکر گردید و علاقه مندان می توانند به کتابهای اخلاقی و تفسیری مراجعه کنند.
در خانه كه مهمان نمى رود، فرشته ها نمى روند. يعنى مهمان بركت خانه است.
با کمال مَسرَت و افتخار؛